شریک سازید:
در سایه‌ی محدودیت‌های شدید آموزشی و فرهنگی که بر زنان و دختران افغانستان سایه افکنده، گروهی از دختران جوان در ولایت هرات با روی آوردن به هنرهای اصیل و تاریخی مانند مینیاتور و تذهیب، تلاش دارند تا مکتب هنری هرات را زنده نگه دارند؛ مکتبی که زمانی از درخشان‌ترین شاخه‌های هنر اسلامی در جهان شناخته می‌شد.
این دختران، که از حضور در مکاتب، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی محروم‌اند، اکنون در کارگاه‌های کوچک و پنهانی، با تکیه بر اراده و خلاقیت فردی‌شان، در حال بازآفرینی شکوه هنری دوره‌ی تیموریان هستند. هنر برای آن‌ها تنها یک فعالیت تزئینی نیست، بلکه بدل به ابزاری برای مقاومت، حفظ هویت، و زنده نگه داشتن تاریخ شده است.
مینیاتور؛ روایت تصویری از یک تاریخ فراموش‌شده
مکتب هنری هرات در قرن نهم هجری، به‌ویژه در دوره‌ی تیموریان و با آثار درخشان استاد کمال‌الدین بهزاد، به اوج شکوفایی رسید. این مکتب هنری، ترکیبی از نگارگری، تذهیب، و خوشنویسی بود که بر پایه‌ی زیبایی‌شناسی ایرانی-خراسانی شکل گرفت و در نسخه‌های خطی شاهنامه، بوستان، و گلستان خود را نمایان کرد.
اکنون این میراث ارزشمند نه در مراکز رسمی فرهنگی، بلکه در دستان دخترانی زنده می‌ماند که با دسترسی محدود به منابع، ساعت‌ها وقت خود را صرف خلق آثار ظریف می‌کنند.
مینا، هنرمند ۱۹ ساله
«طالبان قلم را از دست ما گرفتند، اما هنوز قلم‌مو در دستان ماست. اگر نمی‌توانیم درس بخوانیم، حداقل می‌توانیم با رنگ، درد و تاریخ خود را فریاد بزنیم.»
آموزش غیررسمی؛ هنری که در سکوت رشد می‌کند
با ممنوعیت آموزش رسمی، این دختران مسیرهای خلاقانه‌ای برای یادگیری یافته‌اند. از جستجو در منابع دیجیتال و دانلود نسخه‌های تاریخی آثار مینیاتور گرفته تا استفاده از رنگ‌های طبیعی و آموزش گروهی در محیط‌های بسته، آن‌ها در شرایط سخت، هنری ظریف و پرظرافت را زنده نگه داشته‌اند.
راحله، هنرجوی خودآموخته:
«کتاب‌های هنری را از اینترنت پیدا کردیم، کاغذ را خودمان ساختیم، رنگ را از زعفران و سبزی‌ها گرفتیم. ما با هیچی شروع کردیم، ولی حالا امید داریم.»
هنر به‌مثابه اعتراض فرهنگی
بسیاری از دختران هنرمند بر این باورند که فعالیت آن‌ها تنها بازتولید زیبایی نیست، بلکه شکلی از مقاومت فرهنگی در برابر فراموشی اجباری است.
زهره، هنرمند تذهیب‌گر:
«هر خطی که می‌کشم، انگار دارم تکه‌ای از هویت زن افغان را زنده می‌کنم. هنر ما فقط زیبایی نیست، یک‌جور مقاومت است.»
حمایت‌های محدود، چالش‌های بی‌پایان
در حالی‌که اداره اطلاعات و فرهنگ هرات اعلام کرده از رشد هنرهای سنتی حمایت می‌کند، هنرمندان جوان می‌گویند که حمایت‌ها بیشتر در سطح گفتار باقی مانده و در عمل با کمبود شدید مواد اولیه، مکان مناسب برای کار، منابع تخصصی و امنیت مواجه‌اند.
حمیدالله غیاثی، آمر فرهنگ و هنر در این اداره، به رسانه‌ها گفته است:
«اداره ما در همکاری با نهادهای فرهنگی و گالری‌ها، از ادامه فعالیت هنرمندان، به‌ویژه در بخش مینیاتور و تذهیب حمایت می‌کند.»
فراتر از هنر؛ روایت زنانی که نمی‌خواهند فراموش شوند
در شرایطی که فرصت‌ها یکی‌یکی از زنان افغانستان گرفته می‌شود، دختران هراتی با ابزارهایی ساده اما نیتی بزرگ، نشان می‌دهند که فرهنگ هنوز زنده است. نقوشی که بر بوم می‌نشانند، تنها زیبایی نیست؛ صدای اعتراض است، قصه‌ی فراموش‌شده‌ی زنانی که نمی‌خواهند محو شوند.
تا زمانی که این نقاشی‌ها کشیده می‌شوند، صدای زنان افغانستان خاموش نخواهد شد.
یادداشت: به دلیل شرایط امنیتی، نام افراد در این گزارش مستعار است.
گزارشگر: حنا کریمی
